Vấn đề người được uỷ quyền của Uỷ ban nhân dân phải tham gia vào quá trình giải quyết vụ án hành chính

1. Người được ủy quyền của Ủy ban nhân dân và ý nghĩa trong tố tụng hành chính

Quy định pháp luật:

Theo quy định khoản 3 Điều 60 Luật Tố tụng hành chính năm 2015, trường hợp người bị kiện là cơ quan, tổ chức hoặc người đứng đầu cơ quan, tổ chức thì người bị kiện chỉ được uỷ quyền cho cấp phó của mình làm đại diện. Người được uỷ quyền phải tham gia vào quá trình giải quyết toàn bộ vụ án, thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ của người bị kiện theo quy định của luật này. Chiếu vào quy định này thì trường hợp người bị kiện là Uỷ ban nhân dân thì việc uỷ quyền phải đảm bảo các điều kiện sau:

• Thẩm quyền ủy quyền: Chỉ Chủ tịch Ủy ban nhân dân mới có thẩm quyền ủy quyền.
• Tham gia toàn bộ quá trình: Người được ủy quyền phải tham gia vào toàn bộ quá trình giải quyết vụ án, từ giai đoạn hòa giải đến giai đoạn xét xử và giai đoạn thi hành án.
• Thực hiện đầy đủ quyền và nghĩa vụ: Người được ủy quyền phải thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ của người bị kiện theo quy định của pháp luật.

Ý nghĩa của quy định:

• Bảo đảm công việc của cơ quan hành chính: Việc ủy quyền giúp cho lãnh đạo Ủy ban nhân dân có thể tập trung vào công việc quản lý, điều hành của cơ quan mà không bị ảnh hưởng quá nhiều bởi các thủ tục tố tụng.
• Đảm bảo tính liên tục của vụ án: Việc ủy quyền giúp cho vụ án được giải quyết một cách liên tục, không bị gián đoạn do vắng mặt của người đại diện.
• Nâng cao hiệu quả công tác tố tụng: Việc ủy quyền cho người có chuyên môn về pháp luật sẽ giúp cho vụ án được giải quyết nhanh chóng, chính xác và hiệu quả hơn. 

Về tình hình khiếu kiện QĐHC, HVHC của Chủ tịch UBND, UBND các cấp, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Thị Thủy cho biết, số lượng các QĐHC, HVHC bị khiếu kiện trên tổng số QĐHC, HVHC là không nhiều. Theo Báo cáo của Chính phủ, trong 03 năm (2019- 2021), số QĐHC, HVHC của Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND), UBND bị khởi kiện chiếm 9% tổng số khiếu nại hành chính. Tuy nhiên, so với giai đoạn trước (2015-2017), tình hình khiếu kiện hành chính trong 03 năm gần đây (2019 - 2021) tiếp tục có những diễn biến phức tạp. Trong đó, số lượng khiếu kiện hành chính tăng 3,1% trên tổng số khiếu nại hành chính so với giai đoạn trước. Địa bàn khiếu kiện vẫn chủ yếu tập trung ở những tỉnh, thành phố lớn, có tốc độ phát triển kinh tế nhanh như: Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bắc Giang, Kiên Giang, Long An, Quảng Ninh, Thanh Hóa.... Lĩnh vực khiếu kiện vẫn chủ yếu liên quan đến đất đai như thu hồi đất, giải phóng mặt bằng, bồi thường, hỗ trợ tái định cư, thậm chí có địa phương gần 100% QĐHC, HVHC bị khiếu kiện liên đến đất đai. Cùng với đó, số QĐHC, HVHC bị tuyên hủy một phần hoặc toàn bộ vì trái pháp luật tăng so với giai đoạn trước.
Tuy nhiên, hạn chế lớn nhất và kéo dài trong nhiều năm qua là tình trạng Chủ tịch UBND (hoặc người đại diện) không chấp hành nghiêm quy định của Luật Tố tụng hành chính về việc tham gia đối thoại, tham gia phiên tòa vẫn còn chiếm tỷ lệ lớn. Phổ biến tình trạng UBND, Chủ tịch UBND không cung cấp đầy đủ tài liệu, chứng cứ hoặc cung cấp không đúng thời hạn yêu cầu của Tòa án nhân dân làm kéo dài thời gian giải quyết vụ án, gây bức xúc cho người dân khởi kiện. Đáng lưu ý, những hạn chế nêu trên đều đã kéo dài qua nhiều năm, 

Việc người đại diện ủy quyền của Chủ tịch Ủy ban nhân dân không tham gia tố tụng là một vi phạm nghiêm trọng quy định của pháp luật về tố tụng hành chính. Điều này có thể dẫn đến nhiều hậu quả tiêu cực, bao gồm:

• Ảnh hưởng đến quyền lợi của các bên: Việc vắng mặt của người đại diện có thể làm chậm trễ quá trình giải quyết vụ án, gây khó khăn cho việc thu thập chứng cứ và làm rõ sự thật.
• Giảm tính khách quan của vụ án: Khi một bên không tham gia tố tụng, tòa án sẽ khó có thể đánh giá đầy đủ các lập luận của cả hai bên, từ đó dẫn đến quyết định chưa thật sự công bằng.
• Làm giảm uy tín của cơ quan nhà nước: Việc không thực hiện đúng quy định của pháp luật sẽ làm giảm uy tín của cơ quan nhà nước và ảnh hưởng đến niềm tin của người dân đối với bộ máy hành chính

- Khách quan: các QĐHC, HVHC của Chủ tịch UBND, UBND bị khởi kiện hầu hết liên quan đến lĩnh vực đất đai, là lĩnh vực rất phức tạp. Chính sách, pháp luật về đất đai, giải phóng mặt bằng, bồi thường thiệt hại, tái định cư được ban hành qua nhiều giai đoạn, quy định rải rác trong nhiều văn bản khác nhau, thường xuyên có sự sửa đổi, bổ sung, thay thế, gây khó khăn cho UBND các cấp trong việc nắm bắt đầy đủ, chính xác, kịp thời các quy định của pháp luật để áp dụng thống nhất trên thực tế. Công tác quản lý đất đai của UBND các cấp còn có mặt chưa đáp ứng được yêu cầu; đặc biệt là công tác thống kê, kiểm kê, lập và quản lý hồ sơ địa chính, xử lý vi phạm về đất đai còn nhiều tồn tại, hạn chế. Một số quy định của Luật Tố tụng hành chính năm 2015 được Chính phủ và các ngành phản ánh chưa phù hợp, khó khăn trong áp dụng như thời hạn cung cấp tài liệu, chứng cứ...

Mặt khác, khối lượng công việc quản lý nhà nước tại một số địa phương rất lớn, số lượng cấp phó có hạn mà thời gian giải quyết một vụ án hành chính kéo dài từ 4 đến 6 tháng hoặc lâu hơn, trong khi phạm vi chỉ được ủy quyền đến Phó Chủ tịch UBND cũng làm ảnh hưởng đến việc tham gia tố tụng.

- Chủ quan, một số người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước trong một số vụ việc còn chưa xem xét, đánh giá toàn diện, khách quan nội dung, bản chất của vụ việc và các quy định pháp luật dẫn đến ban hành các QĐHC, thực hiện HVHC trái pháp luật; khi phát sinh khiếu nại của người dân thì chưa xem xét thấu đáo vụ việc để kịp thời khắc phục; khi người dân khiếu kiện đến Tòa án, phát sinh thủ tục tụng thì không thực hiện nghiêm túc Điều 60 Luật Tố tụng hành chính năm 2015, không tham gia đối thoại, không tham gia phiên tòa; khi bản án của Tòa án có hiệu lực pháp luật thì lại không chấp hành án. Khi ủy quyền cho cấp phó tham gia tố tụng, thì người đứng đầu lại không kiểm tra, đôn đốc, nhắc nhở người được ủy quyền thực hiện đúng quy định của pháp luật.

Năng lực, trình độ, ý thức trách nhiệm của một bộ phận công chức làm công tác tham mưu ban hành QĐHC, thực hiện HVHC còn hạn chế; chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm trong xác minh thực tế vụ việc, chưa nghiên cứu kỹ các quy định pháp luật trước khi tham mưu, thậm chí có trường hợp còn thiếu khách quan, công tâm trong thực thi công vụ. Trình độ, năng lực của một số Thẩm phán, Kiểm sát viên, Chấp hành viên được giao nhiệm vụ giải quyết, theo dõi thi hành án và kiểm sát việc giải quyết, thi hành án hành chính còn hạn chế.

3. Hậu quả và giải pháp:

Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của vi phạm, tòa án có thể ra các quyết định xử lý khác nhau, như:

• Tiếp tục phiên tòa vắng mặt: Tòa án có thể quyết định tiếp tục phiên tòa vắng mặt nếu người đại diện không có lý do chính đáng để vắng mặt.
• Hoãn phiên tòa: Tòa án có thể quyết định hoãn phiên tòa để tạo điều kiện cho người đại diện tham gia.
• Áp dụng các biện pháp cưỡng chế: Trong trường hợp người đại diện cố tình không tham gia tố tụng, tòa án có thể áp dụng các biện pháp cưỡng chế để buộc người đại diện phải tham gia.

Để khắc phục tình trạng này, cần thực hiện các giải pháp sau:

• Nâng cao nhận thức: Cần tăng cường tuyên truyền về vai trò và trách nhiệm của người đại diện trong tố tụng hành chính.
• Hoàn thiện cơ chế: Cần hoàn thiện cơ chế thông báo, triệu tập để đảm bảo rằng người đại diện nhận được đầy đủ thông tin về lịch trình của phiên tòa.
• Tăng cường trách nhiệm: Cần tăng cường trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức có liên quan trong việc đảm bảo cho người đại diện tham gia đầy đủ vào quá trình tố tụng.
• Đặt vấn đề về nâng cao trách nhiệm thực thi công vụ trong việc tham mưu ban hành QĐHC, HVHC bị khởi kiện, bị tuyên hủy cũng như trong việc thi hành khi mà chưa có trường hợp nào xem xét xử lý trách nhiệm; nhiều án tồn đọng chưa được kiên quyết xử lý triệt để bên cạnh việc đặt vấn đề về năng lực, trình độ của thẩm phán, kiểm sát viên, chấp hành viên được giao nhiệm vụ thì trách nhiệm còn chưa cao, nể nang trong giải quyết. Đại biểu nhấn mạnh những nguyên nhân cần được phân tích, chỉ rõ để có giải pháp và nếu không kiên quyết thì tình hình sẽ không được khắc phục.
• Hoàn thiện các quy định pháp luật về người đứng đầu cơ quan uỷ quyền tham gia tố tụng có hành vi ch không chấp hành, chấp hành không đúng hoặc không đầy đủ nội dung quy định tại Điều 60 Luật tố tụng hành chính, các quyết định của Tòa án thì bị xử lý trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu.

Kết luận của Chúng tôi:

Việc người đại diện ủy quyền của Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp không tham gia tố tụng là một vấn đề cần được quan tâm và giải quyết. Các cơ quan có thẩm quyền cần có những biện pháp mạnh mẽ để ngăn chặn tình trạng này, đảm bảo tính công bằng và hiệu quả của quá trình giải quyết vụ án hành chính.